E poblacion di e tribonnan Cabes di Martiu a baha drasticamente den e ultimo 30 añanan.

ORANJESTAD- E tribon Cabes di Martiu ta haya su nomber pa e forma di su cabes. Na Ingles nan ta yam’e Scalloped Hammerhead (Sphyrna Lewini) y e ta un especie di tribon di e famia Sphyrnidae. 

Diferente na e Cabes di Martiu ‘Great Hammerhead’ esun aki e parti dilanti di su cabes no ta stret sino ondula. E ta especie mas comun di tur e tribonnan cabes di martiu. Ta hay’e rond mundo den awanan tropical te na un profundidad di 500 meter. E ta esun mas chikito di e tribonnan cabes di martiu. Su largura maximo registra ta 4.3 meter y e por pisa rond di 150 kilo. Su color ta shinishi, bruin of hasta poco berde y blanco parti abou. Su skelet ta traha di weso moli (kraakbeen), e mesun material cu ta forma e oreanan di hende. Tribonnan tin diferente tipo di hala. Un ta riba su lomba, un na su pecho y otro na su rabo cu ta yud’e nabega den awa.  

E tribon embra ta uza areanan na costa pa broei su yiunan. Esaki ta tuma luga un biaha pa aña y e ta bolbe tur aña na e mesun area. E awa ta poco hundo pa asina brinda e yiunan proteccion y cuminda den nan fase di crecemento. E embra ta pari yiunan bibo 1 bes pa aña y e por pari entre 12 pa 41 yiu. 

E sorto aki ta conoci pa su inteligencia halto. E ta desplega un comportacion agresivo ora cu e mester busca cuminda. E forma di su cabes ta permiti e tribon pa hinca su cabes den e suela di lama y asina gara chucho (stingray) cu ta landa na fondo di lama. E especie di tribon aki no ta parce cu nan ta ataca y come otro, ni den periodonan di hamber. Nan ta come sardin, macrel y tambe secat.

Den algun parti di e oceano Atlantico, nan poblacion a baha cu mas di 95% den e ultimo 30 añanan. E motibonan ta piscamento excesivo  den algun parti di oceano Atlantico, demanda pa halanan di tribon y trahamento di azeta di tribon cu nan higra. E especie aki tin e tendencia di landa den grupo grandi, loke ta haci’e facil pa pisca nan den forma masal. 

E tribon Cabes di Martiu ta e prome especie di tribon proteha bou di e U.S. Endangered Species Act na 2019. E tribon aki ta clasifica como den peliger critico riba e lista ‘Red List of Threatened Species’ di IUCN.                                                             Den e area di cria nan tin siguridad y menos competencia pa alimenta nan mes prome cu nan biba den lama grandi. Otro esfuersonan ta inclui prohibicion di piscamento den algun area durante temporada di reproduccion.

Na Aruba, DNM ta boga pa conservacion di tribonnan, pero por bisa cu den Caribe Hulandes ta haci esfuerso pa indirectamente beneficia e populacion den nos region. E menasanan pa e tribonnan ta piscamento exesivo, degradacion di hábitat y piscamento di e sorto accidentalmente. Salud di e rifnan di coral, cu ta un habitat importante pa hopi especie di tribon, ta bayendo atras pa motibo di cambio climatico, contaminacion y desaroyo di area na costa. Otro factornan ta demanda pa halanan di tribon y otro productonan. Den pasado piscadonan local tawata gara esakinan sin sa con importante e tribonnan ta pa e bida marino. E proyecto di conservacion di Dutch Caribbean Nature Alaience (DCNA) entre 2015 y 2018, tabata tin como meta pa hende tin mas conocemento di especienan di tribon, conscientisacion publico y mas legislacion pa proteha nan. 

Den e awanan teritorial di Aruba tin diferente sorto di tribon. Un total di 8 especie. E protocol di SPAW (Specially Protected Areas and Wildlife) ta duna mas proteccion na e diferente sorto di tribon den Caribe henter. Fundacion pa Conservacion di Aruba (ACF) ta un organisacion independiente, sin fin di lucro, cu ta traha pa proteha e ecosistemanan di Aruba, incluyendo e cuatro Areanan Marino Protegi. Ademas, tin empresanan local manera ‘diveshops’ cu ta envolvi den esfuersonan di conservacion y educacion.