Desde Status Aparte na 1986 ‘Gezondheidsdienst’ a bira Directie Volksgezondheid/ Departamento di Salud Publico. Un di e servicionan cu ta cay bou di e Departamento di Salud Publico ta Salubridad Hubenil, anteriormente yama Servicio di Dokter di Scol. E tarea principal di e servicio ta cuido preventivo pa hobennan entre edad di 0-19 aña. Salubridad preventivo pa edad di 4-19 aña ta dirigi su mes specialmente na e hoben cu ta bay scol y tin como meta cuido y promocion di su salud.

Teniendo esaki como meta, ta bishita e scolnan regularmente pa haci saminacion medico, duna informacion y duna vacuna. Salubridad Hubenil a desaroya enormemente durante e ultimo añanan. 

Cuadro legal

Na comienso di siglo 20 cuido preventivo y combatimento di malesanan di infeccion a cuminsa haya mas atencion. Malesanan di infeccion y mal nutricion tawata influencia prestacion escolar masha hopi mes. Gobierno a traha duro pa modernisa e legislacion pa loke ta trata salubridad. Na 1916 a establece un ley di admision pa scolnan. Segun e ley di admision, e muchanan mester a haya bruela caba of nan mester ta vacuna contra di esaki. Na 1917 a establece un supervision di salud pa edificionan y bishitantenan di scol. Na 1935 a introduci legalmente e ley di enseñansa cu ta trata dunamento di cuminda y/of paña na muchanan cu ta bay scol, considerando cu sin e ayudo menciona nan lo no por asisti na scol regularmente. Reparticion di alimento mester a cumpli cu algun criterio. Na 1938 a establece legalmente e pasonan y exigencianan pa bini na remarca pa alimentacion escolar.
Pa por a ehecuta e leynan menciona a drenta na vigor entrante 1 di september 1939 e decreto pa institui e Servicio di Dokter di Scol. Cu esaki a pone den ley e tarea di dokter di scol. Despues di Status Aparte na 1986 a cambia e decreto di dokter di scol y a pon’e den e Boletin Oficial (Afkondigingsblad) di Aruba (1991 No GT24 ; schoolartsenbesluit).  

Historia di salubridad pa edad entre 0-4 aña

Malesanan di infeccion y mal nutricion durante e prome aña di bida tawata presenta su mes regularmente cu tur su consecuencianan durante e prome mita di siglo 20. A constata cu un oficina di consulta pa baby ta hopi necesario. Na 1942 e Servicio di Salud, Gezondheidsdienst, a habri den varios districto un oficina di consulta pa cuido preventivo pa baby. E binimento di e oficinanan di consulta a trece un cambio grandi cerca e mayornan door di duna nan informacion y conseho encuanto nutricion. E dokter di gobierno tawata esun encarga cu e oficina y asisti pa un nurse (awendia tambe enfermera). Tawata tene consulta un biaha pa siman den cada districto.
E cuido di baby a bin cay completamente bou di Wit Gele Kruis dia 1 di april 1970. Na 1975 e organisacion aki tawata tin un scarsedad na dokter y e dokter di scol a haya permiso di Gezaghebber pa traha na Wit Gele Kruis banda di su trabou como dokter di scol.
Pa basta tempo tawata tin combersacionnan andando pa yega na un Cuido pa Salubridad Hubenil integral. E cooperacion entre e dos instancianan a sigui mehora.
E saminacion di e babynan y muchanan chikito a bira asina intensivo cu gran parti di e tarea di e dokter di scol a bin cay bou di e oficina di consulta.
Na 1983 a bini cu un areglo nobo y a laga e dokternan di scol di ‘Gezondheidsdienst’ traha na Wit Gele Kruis, pero nan dunado di trabou ta keda ‘Gezondheidsdienst’.  

Historia edad entre 4-19 aña

Na 1937 a tuma luga un keurmento medico na tur scol door di e dokter di gobierno. Absentismo tawata un problema na hopi scol na Aruba. A indica e situacion financiero deplorabel y/of pobresa como e motibo pa no bay scol; ademas muchanan cu no ta bon di salud ta haya malesa mas frecuente.
E motibo di e keurmento medico tawata pa crea un base cientifico pa e alimentacion escolar y si tin mester pa ampli’e. A midi y pisa tur mucha di scol pa haya un bista general. E keurmento medico di e muchanan di scol a mustra cu casi 100% di e muchanan di scol cu nan a samina ta bin na remarca pa alimentacion escolar dirigi na dunamento di vitamina. E alimentacion escolar cu ta consisti di lechi, sandwich cu manteca natural, awa di lamunchi, of bacoba lo mester trece un cambio den esaki.
Na 1939 a instala oficialmente e oficina di dokter di scol. Esun encarga tawata e dokter di gobierno. Tambe a samina na tur scol e resultado di vacuna contra bruela.
Riba peticion di e cabesantenan di scol den e districtonan a vacuna e muchanan na scol. Tambe a samina e muchanan pa defectonan y malesanan. E trabou a consisti principalmente di midimento di estatura, pisamento y pa determina esunnan cu ta bin na remarca pa alimentacion escolar.
Algun scol a para e dunamento di cuminda na 1952. E muchanan tawata nenga di participa na e programa. Na 1953 solamente 2 mucha tawata ricibi cuminda na scol. Na 1954 no tawata duna alimentacion escolar mas.

Na 1955 a haci un prueba cu dunamento di lechi fresco n’e muchanan di scol. Durante e aña ey tambe a cuminsa reparti pilder di vitamina p’e muchanan di scol. E muchanan tawata refleha di tin un falta constante di vitamina di grupo B. Pa motibo di un nutricion sin variacion nan tawata vulnerabel pa malesanan. Tawata e intencion tambe pa duna informacion tocante alimentacion varia y uzo regular di vitamina na pueblo.

Na 1957 a nombra e prome nurse pa scol. E tawata specialmente encarga pa haci bishita na cas y pa sigura cu nan tawata sigui e conseho di e dokter di scol. E tawata presente na e saminacion nan tambe. Ta di lamenta cu mas o menos 50% so tabata cumpli cu e consehonan. E otro mayornan no tawata cumpli cu esakinan pa motibonan economico of nan mes no tawata haya cu e mucha ta malo.  

Di falta di peso pa sobre peso

Durante e añanan e cantidad di muchanan cu tin falta di peso a baha mientras cu tawata tin un crecemento di muchanan cu sobrepeso. Den e relato anual di 1992 tin para cu a midi y pisa tur mucha di e prome y e di cinco klas pa haya un idea di e cantidad di mucha cu tin sobrepeso of tin falta di peso. Na 1993 a señala cu e cantidad di mucha cu sobrepeso tawata alarmante. Esunnan encarga cu Salubridad Hubenil  a duna consehonan n’e mayornan y den algun caso a referi e mucha na un dietista di Wit Gele Kruis. Ta parce cu nada ta yuda. Salubridad Publico a dicidi na fin di 1995 pa haci un investigacion tocante nutricion y movecion di e muchanan na scol basico. E titulo di e sondeo tawata “Hoe eten en bewegen basisschoolkinderen op Aruba” (Con e muchanan di scolnan basico di Aruba ta come y move). For di e sondeo a resulta cu por mehora e patronchi di nutricion y movecion di muchanan na scol basico. Na 1996 a tuma den servicio e prome dietista n’e Departamento di Salubridad Hubenil. Na 2004 a cuminsa haci uzo di ‘Body Mass Index’(BMI) y di criterionan internacional pa señala e muchanan cu tin sobrepeso y obesitas. 

E situacion actual di e Departamento di Salubridad Hubenil

Ainda den siglo 21 e Departamento di Salubridad Hubenil ta dedica basta atencion na vacuna y nutricion. Sobre peso y obesidad ta keda hopi halto bou di e muchanan y lo conduci na aumento di riesgonan y kehonan di salud cerca nan tanto awo cu nan ta mucha como despues ora nan bira adulto. Salubridad Hubenil ta hunga un papel importante ora di señala sobre peso y obesidad y ora di interveni den e casonan aki. E siguimento di e crecemento a plaso largo, cu ta encera midi estatura y peso, y dunamento di informacion relaciona cu salud, ta pertenece na e tareanan basico di Salubridad Hubenil.
Salubridad Hubenil ta dedica hopi atencion tambe na e desaroyo psicosocial di e hoben. Mester interveni mas trempan posibel; na momento cu e desaroyo di e mucha ta wordo menasa. E seccion di asuntonan psicosocial di Salubridad Hubenil ta orienta su mes riba e vigilancia, conservacion y promocion di desaroyo social-emocional sano di hobennan entre 0 pa 19 aña. Na 2001 Salubridad Hubenil a tuma dos ortopedagogo den servicio.

Otro desaroyonan positivo denter di Salubridad Hubenil ta cu recientemente a mehora e compilacion di dato procedente di investigacionnan anual haci na e scolnan. Tambe tin un programa di vacuna automatisa via cual ta registra tur vacuna administra door di Salubridad Hubenil, Wit Gele Kruis, of vacunanan administra otro caminda. Un otro desaroyo importante pa Salubridad Hubenil tawata na 2004 ora a introduci e saminacion preventivo di salud cerca muchanan den kleuterschool.

No obstante e desaroyonan moderno denter di Salubridad Hubenil, ta keda existi algun punto problematico.
Aumento di e cantidad di muchanan den sector di cuido cu ta bay scol, mas atencion pa muchanan cu problemanan psicosocial, e apelacion grandi cu e oficinanan di consulta pa baby ta haci riba e dokternan y un falta cronico na personal ta aumenta e peso di e trabou. Door di e falta di personal ainda no por cuminsa cu e cuido pa adolescente.

No ta menciona e tareanan actual di Salubridad Hubenil na un manera explicito den e decreto pa dokter di scol manera e programa di vacuna y e mantencion di rednan y coordinacion di cuido. Den e decreto nacional actual ta papia solamente di dokter di scol. Pues e legislacion riba diferente punto ta hopi bieu. E actividadnan denter di Salubridad Hubenil cu antes tawata den man di solamente di e dokter di scol y e nurse di scol, awendia ta wordo haci pa un team multi disciplinario.
E team ta consisti di 5 dokter di scol, 7 enfermera(o), 1 ortopedagogo, 1 psicologo pa atende asuntonan di salud, 1 terapista pa atende asuntonan di famia y relacion, 2 dietista y 1 trahado administrativo.

Logronan den e desaroyo historico di Salubridad Hubenil na Aruba

 1916

Ordenansa di Ordenansa di vacunacion (Koepokinentingverordening)

 1917

Ordenansa Departamento di Salubridad Publico den colonia di Curaçao (Verordening Openbare Gezondheidsdienst in de kolonie Curaçao)

 1935

Ordenansa di Enseñansa

 1938

Decreto pa alimentacion escolar (Besluit schoolvoeding)

 1939

Decreto pa institui dokter di scol entrante 1 di september (Schoolartsenbesluit per 1 september ingesteld)  

 1942

Departamento di Salubridad a crea 5 oficina di consulta pa baby

 1953

1 di januari 1953 Departamento pa Dokter di Scol na Aruba

 1955

Entrante 7 di september 1955 “Dental Care”

 1957 

Dokter di mucha a drenta servicio na e oficina di consulta di Departamento 
di Salubridad.
Prome nurse pa scol den servicio di Gobierno. 
Vacuna contra polio door di Departamento di Salubridad y Lago

 1961

Oficinanan di consulta pa babynan door di W.G.K.

 1963

Vacuna contra bruela door di W.G.K.

 1964

Vacuna pa D.K.T.P. door di W.G.K.

 1968

Oficina pa kleuter door di W.G.K.

 1971  

Vacuna pa D.T.P. door di departamento di dokternan di scol 

 1976

Campaña di vacuna pa mucha muhe contra Rubella door di departamento di dokternan di scol

 1979

Vacuna contra Sarampi door di W.G.K.

 1980

Vacuna contra Sarampi y Rubella door di W.G.K. A aboli vacunacion rond mundo contra Bruela

 1983

Psicologo pa muchanan entre 0-6 aña a drenta servicio na Salubridad Hubenil

 1988

Vacuna B.M.R. door di W.G.K.

 1991

Decreto pa dokter di scol

 1992

Vacuna B.M.R. door di Salubridad Hubenil pa muchanan den klas 5 di scolnan basico

  1994

Vacuna door di W.G.K. contra Haemophilus Influenzae tipo B (HIB)   

 1996

A ricibi un software programa di P.A.H.O. pa registra vacunacion. A tuma den servicio di Salubridad Hubenil e prome dietista  

 1999 

A desaroya un software programa hunto cu D.I.A. pa registra e vacunacion

 2000

Lansamento di JZ2000, un programa computarisa

 2001

A tuma den servicio un ortopedagogo.
Exposicion den cuadro di bishita di Prins Willem Alexander dia 20 di april.
A tene un conferencia dia 15 y 22 di juni relaciona cu e plannan pa reorganisa Salubridad Hubenil.

 2003

Introduccion di vacuna contra Hepatitis B pa tur baby. A tuma den servicio un funcionario pa maneha e registracion di vacunacion na Salubridad Hubenil. Pa e campaña di vacuna a colga banner y a crea un spot pa television yama ‘Priki’. E programa di vacunacion na Salubridad Hubenil ta completamente automatisa.

 2004

Reformula e programa JZ2000 pa ‘Jeugdgezondheidszorg Advanced’ (JZA). Sondeo piloto na tur kleuterschool.

  2006

A pasa e resultadonan di e sondeo escolar over den e programa JZA.
Pa e carchinan di salud a crea e ‘Centraal Archief JGZ’ ( Archief Central di Salubridad Hubenil).
Reunion di Salubridad Hubenil dia 1 di september.
Relato di e historia di Salubridad Hubenil na Aruba.

 2010

Introduccion di e vacuna Pneumococcen pa tur baby.

Cuido dental hubenil

Na 1983 a lanta e seccion di Cuido Dental pa Hubentud. E tarea principal di e seccion tawata pa promove e funcionamento optimal di boca y djente. E seccion tawata kier a logra esaki door di:
1. Dirigi e atencion di cada persona na e importancia di esaki;
2. Siña nan elimina e factornan y circunstancianan dañino;
3. Y mustra nan riba e posibilidad pa drecha algun parti di e djente cu a daña.

E seccion a cuminsa cu un campaña di informacion yama “ Buchi Coneu” y a introduci na tur scol basico e programa di spula boca cu fluor.
Na 1986 a haci un studio bou di 3120 mucha for di prome te cu tres klas di scol basico. For di e studio a resulta cu 33.46% di e muchanan tawata tin multiple caries den un estado avansa.

Cu asistencia tecnico di e ‘Pan American Health Organization’ (PAHO), e seccion Cuido Dental Hubenil a conduci un estudio durante e periodo di 1989-1990 titula “Studie Betreffende Orale Gezondheid Scholieren van Aruba”, (Estudio referente e salud oral di muchanan di scol na Aruba).
E meta di e estudio tawata pa determina e magnitud y influencia di e problema di caries cerca e muchanan di scol na Aruba y pa desaroya programanan y actividadnan dirigi na cuido y promocion di un boca saludabel di e mucha di scol.

E resultado di e studio a duna un indice di 2.9 DMFT ( Decayed, Missing, Filled Teeth). Pues djente daña, djente cu falta (ranca) y yena. Esaki kier men cu cerca cada mucha cu nan a samina, cada un tawata tin mas of menos 3 djente cu caries, ranca of cu tawata yena.
E siguiente paso despues di e investigacion tawata un tayer titula: “Educacion para la Salud Bucal” conhuntamente cu PAHO.
E tayer aki tawata destina pa representantenan di e directivanan di scol, Departamento di Enseñansa, cabesantenan di kleuterschool y di scolnan basico.
E meta di e tayer tawata pa trece mehoracion den e situacion actual di cuido dental bou di e muchanan di kleuter y scolnan basico door di introduci e tema “Salud Bucal” den e curiculo.
A base di e resultadonan di e investigacion menciona y e tayer, a instala un comision pa bini cu recomendacion pa promove higiena di boca cerca e muchanan di scol.
Un di e recomendacionan tawata pa lanta un grupo di trabou cu lo desaroya material pa les tocante cuido di djente.
A instala e grupo di trabou, “Djente” oficialmente na 1992-1993. E grupo tawata consisti di seis maestro di scol ( 3 di kleuter y 3 di scol basico), un coordinador cu ta duna guia y e dentista pa mucha di e seccion di Cuido Dental Hubenil como e consehero experto.
Na 2001 a presenta un pakete pa duna les, “Djente, lessen over mondgezondheid voor de eerste klas basisonderwijs”, via algun tayer duna na maestronan di prome klas y cabesantenan di scol basico.

Na 2001 JTZ ( Cuido Dental pa Hubentud) a cuminsa cu e proyecto “Bureau Voeding en Tandzorg” (Oficina di Nutricion y Cuido di Djente). JTZ conhuntamente cu WGK(Wit Gele Kruis) a desaroya e proyecto y e ta encera cu JTZ por yama e muchanan entre e edad di 1½ - 2 cu ta miembro di WGK pa un consulta. E mayornan/cuidadonan ta haya informacion cerca e dietista di WGK y informacion tocante cuido di djente y control di djente cerca e dokter di mucha di JTZ. Pa saneamento y control periodico di djente ta referi e muchanan na nan dentista.

E seccion tawata tin un higienista dental den servicio part-time di 1999 te cu 2006 kende tambe tawata fia na Stichting voor Verstandelijk Gehandicapten Aruba (SVG).
 

E tarea di e higienista tawata principalmente e cuido preventivo di e clientenan di SVG, entre otro coordina spulamento di boca cu fluor, organisa dianan pa skeiro djente, duna informacion na e guiadornan y mayornan, con pa evita malesa y pa haci limpiesa di djente. Tambe e tawata organisa regularmente e actividad informativo “Dia di Djente Contento”.
Durante 2003-2005 e seccion aki hunto cu Salubridad Hubenil y Departamento di Enseñansa a traha riba un proyecto piloto pa introduci na e scolnan di Aruba e programa “Escuelas Promotoras de Salud” di PAHO.
E ministronan di Enseñansa y di Salubridad Publico pa medio di un Disposicion Ministerial na final di 2010, a institui un grupo di trabou cu lo tin como tarea principal traha un plan di maneho strategico conforme e concepto di WHO/PAHO “De Gezonde School”. Den e grupo di trabou tin un representante di e seccion JTZ.

Pa basta aña e seccion JTZ tawata encarga cu e topico “Embaraso y Cuido di Djente” durante e cursonan di embaraso di WGK.
Banda di esey nan ta yuda organisa un dia dedica na un topico, lectura, anochi pa mayor y otro actividadnan escolar en conexion cu e topico di cuido di djente pa scolnan preparatorio y scolnan basico.